İŞSİZLİK ÖDENEĞİ HAKKINDA

-HUKUK BÜLTENİ-

                                               BÜLTEN TARİHİ: 04.04.2020

1. GİRİŞ

Küresel çapta ve özel kapsamda bir takım iktisadi sebeplerle piyasalardaki durgunluğun söz konusu olduğu bir dönemde iş hayatının dinamikleri derinden etkilenmiştir. Gerek küresel anlamda gerekse ülkemizde ekonomik durgunluğun baş gösterdiği yakın dönemde özellikle küçük çaplı işyerlerinin güçlü bir şekilde ayakta durabilmesi zorlaşmıştır. Bir süredir tüm dünyada ve son haftalarda ülkemizde yaygınlık gösteren COVID-19 salgını da iş hayatını tahmin edildiğinden daha çok sarsmıştır. Gerek ekonomik anlamda güvensiz bir ortamın ortaya çıkması gerek kamu otoritelerinin tedbir amaçlı almış oldukları kararlar paranın piyasada hareket kabiliyetini azaltmış, bu halde işverenler ayakta kalabilmek adına yeni yollar aramaya başlamıştır.

Böyle bir dönemde ve dahası salgının atlatılmasından sonraki yakın dönemde özellikle küçük çaplı işyerlerinde faaliyetlere son verilmesi veya daha iyi bir ihtimalle işçilerin bir kısmının işten çıkarılmaları muhtemel görülmektedir.

COVID-19 salgınının tamamen ortadan kalkmasının ardından ülkeyi bekleyen süreçte tahmin edilmektedir ki; işsiz sayısının arttığı bir ortamda işsizlere sağlanan imkanların neler olduğu, bu imkanlara kavuşma yöntemleri, imkanlardan yararlanma koşulları ülke gündemini bugün olduğundan daha çok meşgul edecektir.

Kanaatimizce işsizlere ilişkin imkanlar ilerleyen süreçte artırılarak devletin sunacağı hizmetlerin kapsamı genişletecektir. Bu yazımızda bahsi geçen hizmetlerden biri olarak ‘işsizlik ödeneği’ ele alınacak olup, muhtemel görüldüğü üzere ilgili hizmetin kapsamının genişletilmesi veya yeni hizmet alanlarının açılması halinde bültenimizde ilgili muhtemel düzenlemelere ilişkin bilgilendirme yapmaya devam edeceğiz.

Bu yazımızda işsiz kalmış bir kişinin yararlanmasına sunulmuş olan ‘İşsizlik Ödeneği’ ele alınacaktır. Sigortalı işsizlere yasada belirtilen şartları taşımaları halinde işsiz kaldıkları dönem için belirli süre ve miktarda ‘İşsizlik Ödeneği’ ödemesi yapılmaktadır.

İşsizlik ödeneği; “Sosyal Devlet” ilkesinin bir gereği olarak, işsiz kalmış birinin aşağıda belirtilecek olan şartları da sağlaması halinde gerek kendi hayatını idame ettirmesini kolaylaştırmak, gerek bakmakla yükümlü olduğu kişilere karşı görevlerini yerine getirmesine yardımcı olmak, nakdi yardımların yanında iş bulmasını kolaylaştırmak ve yeni bir takım mesleki yetiler kazanmasına yardımcı olmak amacıyla getirilen bir kısım hizmetlerden biridir. Ancak devletlerin sunmuş olduğu hizmetler ancak vatandaşlarının bu hizmetlere ulaşabilmesi halinde anlam kazanacaktır.

Uygulamada insanlar bahsi geçen hizmetlerin varlığından ya habersiz olmakta ya da hizmete ulaşmakta güçlük çekmektedir. Bunun önüne geçebilmek adına öncelikle konumuz sınırları içinde bahsi geçen ‘İşsizlik Ödeceği’ne ilişkin bilgilendirme yapılacak, ardından bu hizmetlerden yararlanma koşullarına değinilecek ve son olarak uygulamada bu hizmete nasıl ulaşılabileceği açıklanmaya çalışılacaktır.

2. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNE HAK KAZANANLARA SUNULAN HİZMETLER

İşsizlik ödeneğinin yukarıda dar anlamında tanımı verilmiş ise de ilgili ödeneğin yalnızca nakdi bir para yardımından ibaret olduğu düşünülmemelidir. Bu kapsamda; işsizlik ödeneğine hak kazanan kişilere işsizlik ödeneği ödemenin yanı sıra sağlık sigortası primlerinin ödenmesi, yeni iş bulmaya yardımcı olunması ve mesleki yetiştirme eğitimleri verilmesi hizmetleri de sunulmaktadır.

Genel bir ifade ile işsizlik sigortasına hak kazanan kişiler şu hizmetlerden yararlanabileceklerdir;

• İşsizlik Ödeneği
• Genel Sağlık Sigortası Primleri
• Yeni bir iş bulma
• Meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi

Bahsi geçen imkanlardan ise her işsizin yararlanabilmesi mümkün değildir. Bir alt başlıkta hangi niteliklere  sahip işsizlerin bu hizmetlerden yararlanabilecekleri ele alınacaktır.

3. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN YARARLANMA KOŞULLARI

1) Bir işsizin işsizlik ödeneğinden yararlanabilmesi için ön şart ‘kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmış olması’dır.

Görüleceği üzere işsizin ya son işyerindeki iş sözleşmesini haklı sebeple feshetmiş olması ya da işverence haklı bir sebep olmaksızın işten çıkarılmış olması gerekmektedir.

Bu hususta unutulmamalıdır ki işsizin ‘SGK işten çıkış kodu’ itibari ile görünüşte haksız olması yani SGK’ya yapılan bildirimde işsizin son işyerindeki iş sözleşmesinin kendi kusuru ile feshedilmiş olduğunun belirtilmiş olması demek tek başına işsizin işsizlik ödeneğinden yararlanamayacağı anlamına gelmemelidir. Nitekim uygulamada işverenler ekseriyetle işçinin işten ayrılışını SGK’ya bildirirken işçinin haksız sebeple iş sözleşmesini feshettiğini veya işverence haklı sebeple iş sözleşmesinin feshedildiğini belirtmektedirler ancak bu iddia üzerinde işçi ve işveren taraflarınca bir ittifak söz konusu değil ise bu durum bir yargılama gerektirmektedir ve kesinleşmiş bir yargı kararı mevcut olmadıkça işsizin sözleşmenin feshinde kusurlu olduğundan bahsedilemeyecektir.

2) İşsiz, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün boyunca işçi hizmet akdine tabi olmalıdır.

İlgili koşul nedeniyle, son ayrıldığı işyerinden kısa süre önce (120 günden daha az süre önce) ayrılmış olan işçi, iş sözleşmesi işçinin kusuru olmaksızın feshedilmiş olsa dahi işsizlik ödeneğinden yararlanamayacaktır.

3) İşsiz, hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmalıdır.

İşsizlik ödeneğinden yararlanma koşulları bu sayılan kriterler olmakla beraber; yukarıda sayılan koşulları sağlayan bir işsiz son hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvurmalıdır. Başvuru, İŞKUR birimine şahsen gidilerek veya elektronik ortamda (www.iskur.gov.tr adresi üzerinden) yapılabilir. Mücbir sebepler dışında 30 gün içerisinde ödenek talebi için başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düşülmektedir.

4. İŞSİZİN İŞ ALMAYA HAZIR DURUMDA OLMASI GEREKLİLİĞİ

İşsizlik ödeneğinin ödenebilmesi için sigortalı işsizlerin iş almaya hazır durumda olması gerekmektedir. İşsizlik ödeneği başvurusu ile kişinin iş arayan kaydı yapılmakta veya güncellenmektedir. Böylece sigortalı işsizlerin danışmanlık, işe yerleştirme ve mesleki eğitim hizmetlerini alması sağlanmaktadır.

5. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN YARARLANMA SÜRESİ

İşsizlik ödeneğinden her işsiz eşit sürede yararlanma imkanına sahip değildir. Bu konuda esas alınacak kriter son üç yıl içinde sigortalı olarak çalışılmış -ve işsizlik sigortası primi ödenmiş- gün sayısıdır.

Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde;

• 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
• 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
• 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün,

süre ile işsizlik ödeneği verilmektedir.

6. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN YAPILAN KESİNTİLER

İşsizlik ödeneği damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi değildir.

7. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN HACZİ

Kural olarak işsizlik ödeneğinden yararlanan bir işsize karşı borçlarından dolayı icra takibi yapılması halinde işsizin işsizlik ödeneğine haciz koyulamaz. Bu kuralın istisnası ise nafaka borçlarıdır. Yani nafaka borcunu ödemeyen işsize karşı başlatılan nafaka alacağına ilişkin icra takibinin kesinleşmesi halinde alacaklı taraf -nafaka alacaklısı- işsizin yararlanmakta olduğu işsizlik ödeneğine haciz koydurabilecektir.

8. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN 3. KİŞİYE DEVRİ

İşsizlik ödeneğinin 3.kişilere temliki mümkün değildir.

9. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN ÖDENME ZAMANI

İşsizlik ödeneğine ilişkin başvurular, başvuruyu izleyen ayın sonuna kadar sonuçlandırılır. İşsizlik ödeneği her ayın beşinde aylık olarak işsizin kendisine ödenir. Ödeme tarihini öne çekmeye Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı yetkilidir. 

10 İŞSİZLİK ÖDENEĞİNE KAVUŞMA

Sigortalı işsizler TC kimlik numaralı nüfus cüzdanı ile birlikte her hangi bir PTTBank şubesine başvurarak kendileri adına yatırılan işsizlik ödeneklerini alabilirler.

11. İŞSİZLİK ÖDENEĞİ MİKTARI

Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %40’ı olarak hesaplanmaktadır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı aylık asgari ücretin brüt tutarının %80’ini geçememektedir.

2020 Yılı İçin Aylık İşsizlik Ödeneği Hesabı [1]

12. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN KESİLDİĞİ HALLER

İşsizlik ödeneği devletin ihtiyaç sahibi işsiz vatandaşlarına sunmuş olduğu bir hizmettir. Bu hizmetin kötüye kullanımı, ilgili ödenekten amacını aşacak şekilde yararlanılmaya çalışılması veya alt başlıklarda ele alınacağı üzere işsizin üzerine düşen yükümlülükleri yerine getirmemesi hallerinde işsizlik ödeneği kesilecektir.

İşsizlik ödeneği almakta iken;

• İŞKUR tarafından teklif edilen mesleklerine uygun ve son çalıştıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde bir işi haklı bir nedene dayanmaksızın reddedenlerin işsizlik ödenekleri tekrar başlatılmamak üzere kesilir.
• Çalışma hayatını inceleme ve denetleme yetkisine haiz müfettişlerce veya kamu idarelerinin denetim elemanları tarafından yapılan denetimlerde işsizlik ödeneği aldığı dönemde kayıt dışı olarak çalıştığı tespit edilenlerin işsizlik ödenekleri tekrar başlatılmamak üzere kesilir. 

• İşsizlik ödeneği aldığı süre içinde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almaya başlayanların ödenekleri “emeklilik” gerekçesiyle yaşlılık aylığını almaya başladığı tarih itibarıyla kesilir.
• İŞKUR tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göstermeden reddeden veya kabul etmesine karşın devam etmeyen ve haklı bir nedene dayanmaksızın kurum tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyenlerin işsizlik ödenekleri kesilmektedir. Ancak, bu hallerin sona ermesi durumunda ödemelere yeniden başlanmaktadır. Ödemenin süresi başlangıçta belirlenmiş olan toplam hak sahipliği süresinin sona erdiği tarihi geçememektedir.

13. SAĞLIK HİZMETLERİNDEN YARARLANMA

İşsizlik ödeneği alanlar genel sağlık sigortası kapsamında olup, işsizlik ödeneği ödenen günler için ilgililer adına sadece genel sağlık sigortası primleri ‘İşsizlik Sigortası Fonu’ndan yatırılmaktadır. Ödenek alanların bakmakla yükümlü olduğu kişiler de genel sağlık sigortalısı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir. 

14. İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

İşsizlik ödeneği alınan süre içinde;

• ikamet adresinin değişmesi,
• herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı alınması,
• yetkili sağlık kuruluşunca istirahatli kılınması,
• silahaltına alınılması,
• yurtdışına çıkılması,
• bir işte çalışmaya başlanması veya
• mahkeme kararıyla işe iade edilmesi,

hallerinde durum 15 gün içinde en yakın İŞKUR birimine veya Alo170’e bildirilmelidir.
İşsizlik ödeneğinden yararlananlar, kendi kusuru ve bilgilerdeki eksiklik veya yanlışlık nedeniyle yapılan fazla ödemeleri yasal faizi ile birlikte ödemek zorundadır.

15. İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİ YENİDEN BAŞLATMA DURUMU

Ödenekten yararlanırken, işsizlik ödeneğinden yararlanma süresi doldurulmadan tekrar işe girilmesi ve işsizlik ödeneğinden yararlanmak için gerekli olan şartları yerine getiremeden yeniden işsiz kalınması halinde daha önceden hak edilen işsizlik ödeneği süresi dolduruluncaya kadar ödenekten yararlanılabilinir. Kalan hak sahipliğinin devamında İŞKUR’a başvurulan tarihten itibaren ödemeler gerçekleştirilir.

Hak kazanma şartlarını sağlamak suretiyle yeniden işsiz kalınması halinde ise sadece bu yeni hak sahipliğinden doğan süre kadar işsizlik ödeneği ödenir.

SONUÇ

İşsizlik ödeneğine başvuru koşulları ve başvuru yöntemi yukarıda detaylı şekilde açıklanmıştır. Unutmamak gerekir ki vekâletname ile işsizlik ödeneği başvurusu yapılması imkanı bulunmamaktadır. Ancak konuya ilişkin hak kayıplarına uğranılmaması adına bir hukuk bürosu ile iletişime geçerek danışmanlık almanızı tavsiye ederiz.

Saygılarımızla

Forensis Hukuk Bürosu

Not: Bültenimizde yer verilen açıklamalar, ilgili mevzuat çerçevesinde konuyu genel hatlarıyla ele alır tarzda hazırlanmıştır. Size özel detaylı bilgi için bir hukuk bürosuyla bağlantıya geçmenizi tavsiye ederiz.