MARKA HUKUKUNDA İLTİBAS KAVRAMI HAKKINDA

-HUKUK BÜLTENİ-

                                               BÜLTEN TARİHİ: 07.04.2020

I. Giriş

Marka hukukunun amacı; markaları üçüncü kişilerin haksız kullanımlarından korumak ve marka haklarına tecavüzlerin önlenmesini sağlamaktır. Marka hakkına tecavüz sayılan haller Sınai Mülkiyet Kanunu’nda (“SMK”) sayılmış olup marka hakkında tecavüz sayılan hallerden birisi de iltibas yoluyla marka hakkına tecavüzdür. İltibas; birbirine çok benzeyen iki şeyin karışması anlamına gelmektedir. Marka hukukunda iltibasa yol açmak kavramı ise tescilli marka ile karıştırılma ihtimaline sebebiyet vererek iki markanın birbirinden ayırt edilememesine neden olmaktır.

İltibas yoluyla marka hakkına tecavüz hali SMK’nın 7/2-b maddesinde düzenlenmiştir: “Tescilli marka ile aynı veya benzer olan ve tescilli markanın kapsadığı mal veya hizmetlerle aynı veya benzer mal veya hizmetleri kapsayan ve bu nedenle halk tarafından tescilli marka ile ilişkilendirilme ihtimali de dâhil karıştırılma ihtimali bulunan herhangi bir işaretin kullanılması.”

Madde hükmüne göre tescilli marka ile aynı veya benzer olan ve tescilli marka ile aynı veya benzer mal ve hizmetleri kapsayan bir işaretin kullanılması, tescilli marka ile ilişkilendirmeye ve karıştırılmaya yol açıyorsa bu eylemin izin almaksızın yapılması marka hakkına tecavüz teşkil eder.

II. İltibas Suretiyle Marka Hakkına Tecavüz Kavramı

İltibas kavramı marka hukukunda tescilli marka ile ilişkilendirilme ve karıştırılmaya yol açma şeklinde ifade edilmektedir. Burada belirtilmesi gereken karıştırılma ve iltibas kavramlarının tam anlamıyla birbirini kapsamamasıdır[1]. İltibasın söz konusu olduğu hallerde, kişi piyasaya sürülen mal ve hizmetler bakımından tescilli marka ile iltibasa sebebiyet veren markanın birbirinden farklı olmadığı ve aynı süje olduğu yanılgısına kapılmaktadır. Karıştırılma ihtimalinin ortaya çıktığı hallerde ise, iki farklı marka arasında kurulabilecek basit bir benzerlik dahi dikkate alınabilir. Karıştırılma ihtimali çok daha geniş bir kapsamda incelenmekte olup markalar arasında kurulacak her türlü ilgi ve benzerlik karıştırılmaya sebep olabilecektir.

İltibasın ortaya çıkması için iltibasa sebebiyet veren markanın daha önce tescili yapılmış veya tescil başvurusu kabul edilmiş olan bir markayla benzerlik taşıyor olması gerekmektedir. İltibasa sebebiyet veren benzerliğin tespiti, iki markanın esaslı özelliklerinin karşılaştırmalı bir şekilde değerlendirilmesi sonucunda yapılacaktır. Yapılacak olan bu değerlendirmede, markanın bütünsel olarak kişilerde bıraktığı izlenim dikkate alınarak yöntemsel açıdan markanın bir bütün olarak ele alınması gerekir. İltibasın varlığı için markanın bir bütün olarak kişide bıraktığı etki esastır. Markanın tasvir ve işaretlerinin parçalara bölünerek inceleme yapılması ve marka için tek başına önem arz etmeyen, ayrım gücü bulunmayan tasviri işaretlerin aynı veya benzer olması halinde iltibas oluşmayacaktır. Halkta etki bırakması açısından yan yana konan iki markanın bütünsel açıdan bakıldığında kişide aynı veya benzer olduğu izlenimi oluşturması halinde iltibasın varlığından söz edilecektir. Ayrıca bütünsel yöntemle yapılacak değerlendirme ile markaların esaslı noktalarında yapılacak incelemelerle tespit edilen benzerliğin ilgili kişileri yanıltmak amacıyla konulup konulmadığı tarafsız bir şekilde belirlenecektir. İltibasın varlığının tespit edilmesinde esas kriter ilgili malın tüketicisi olan halkın gözüyle yapılan değerlendirmedir. Dolayısıyla işin uzmanı veya işin ilgilisi tarafından değil halk tarafından karıştırılma ihtimali söz konusu ise iltibas suretiyle markaya tecavüz eyleminin varlığı söz konusu olacaktır.

Tanınmış markalarda iltibasın ortaya çıkması için markaların sadece aynı mal veya hizmet gruplarında olması gerekmemektedir. Tamamen farklı olan mal veya hizmet gruplarında da karıştırılma ihtimali varsa iltibas söz konusu olabilecektir. SMK m.6/5 de “Tescil edilmiş veya tescil başvurusu daha önceki tarihte yapılmış bir markanın, Türkiye’de ulaştığı tanınmışlık düzeyi nedeniyle haksız bir yararın sağlanabileceği, markanın itibarının zarar görebileceği veya ayırt edici karakterinin zedelenebileceği hâllerde, aynı ya da benzer markanın tescil başvurusu, haklı bir sebebe dayanma hâli saklı kalmak kaydıyla, başvurunun aynı, benzer veya farklı mal veya hizmetlerde yapılmış olmasına bakılmaksızın önceki tarihli marka sahibinin itirazı üzerine reddedilir.” Şeklinde düzenlenmiştir.

Önem arz eden bir diğer husus da iki marka arasında iltibasın ortaya çıktığı ancak her iki markanın da tescilli olduğu hallerde ne yapılacağıdır. Bu durumda daha önceki tarihte tescil yaptırmamış olan marka geçerli kabul edilecektir. Sonraki tarihli tescilli marka ise terkin edilecektir. Marka hukukuna göre bu durumda tescil nedeniyle koruma önceki tarihte tescil edilen marka lehine olacaktır.

III. İltibas Suretiyle Marka Hakkına Tecavüz Halleri 

1. Genel Olarak Karıştırma İhtimali Yoluyla Marka Hakkına Tecavüz Halleri

Tescilli marka ile karıştırılma ve ilişkilendirme incelemesi marka ile işaret arasındaki ilişki bakımından incelenmelidir. Tescilli marka ile karıştırılan markanın aynı marka olması, mal veya hizmetlerinin aynı olması durumunda yapılacak değerlendirme oldukça kolaydır. Ancak benzer marka kullanımı ile mal veya hizmetlerin benzer olup olmadığının incelenmesi güçlük göstermekte olup ihtilaflı konular bu hususta ortaya çıkmaktadır. Bu durumda markaların tüketici nezdinde bıraktıkları intiba değerlendirilerek kullanılan marka, mal veya hizmetin tescilli markayı çağrıştırıp çağrıştırmadığına bakılacaktır. Tüketicide tescilli marka ile çağrışım yapmaya sebebiyet verilen durumlarda karıştırma ihtimalinin bulunduğu kabul edilecektir[2].

Karıştırma ihtimali hem bir tescil engeli hem de bir tecavüz halidir. SMK m.6/1’de iltibasa sebebiyet verecek marka tescil başvurularının reddedileceği düzenlenmiştir. SMK m.6/1; “Tescil başvurusu yapılan bir markanın, tescil edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile aynılığı ya da benzerliği ve kapsadığı mal veya hizmetlerin aynılığı ya da benzerliği nedeniyle, tescil edilmiş veya önceki tarihte başvurusu yapılmış marka ile halk tarafından ilişkilendirilme ihtimali de dâhil karıştırılma ihtimali varsa itiraz üzerine başvuru reddedilir.” Tescilli marka ile karıştırma ihtimalinin ortaya çıkması için kural olarak markalar arasında hem işaret benzerliği hem de sınıfsal benzerlik bulunması gerekmektedir. Global ve ulusal çapta aşırı tanınmış ve ayırt ediciliği yüksek markalar bu durumun istisnasını oluşturmaktadır.

Yargıtay kararlarında; ‘E.C.A’ marka tesciline rağmen ‘EDA’ ibaresinin aynı mal ve hizmet bakımından kullanılmasını marka hakkına tecavüz kabul etmiştir[3]. Yine başka bir kararda; ‘PENTİ’ marka tesciline rağmen ‘P&T’ ibaresinin kullanılması da marka hakkına tecavüz olarak kabul edilmiştir[4].

2. Ambalaj Markaları, Üç Boyutlu Markalar, Yönünden Marka Hakkına Tecavüz Halleri

Tescilli markada kullanılan unsurlar ile karıştırılma ihtimali olan markadaki unsurlar incelendiğinde bu unsurların tescilli markanın asli unsuru olup olmaması incelenmelidir. Bunun yanı sıra karıştırılma ihtimali olan markadaki ambalajında yer alan tali unsurların ambalaj içindeki ürünün içeriğinde yer alan maddeleri göstermek amacı ile kullanılıp kullanılmadığı da incelenmelidir.

            Yargıtay’ın 2010 yılında verdiği CANPARE kararında, ambalaj içerisindeki ürünün çikolata ve kakaolu bir ürün olması nedeniyle, ambalaj üzerindeki çikolata parçalarının ve kakaoyu çağrıştıran kahverengi rengin kullanılmasının doğal olması sebebiyle tescilli marka sahibinin markaya tecavüz iddiasını yerinde görmemiştir[5]. Bir başka Yargıtay kararında, davalının sigara ürününün markasının PRESTIGE olmasına rağmen, davacı PARLIAMENT sigara markasındaki koyu mavi rengin, ambalaj üzerindeki yazı karakterinin, ürün paket ve logonun bir bütün olarak değerlendirildiğinde davacı markasına benzediği ve karıştırılma ihtimali olması nedeniyle marka hakkına tecavüzü sabit görmüştür[6].

3. Renk Markaları ve Şekil Markalarındaki Renk Unsurları Yönünden Marka Hakkına Tecavüz Halleri

Renk markalarında meydana gelen bu ihlallerde iltibas suretiyle tecavüzün söz konusu olup olmadığı incelenirken, tescilli markanın tescil edilen markanın ayırt edicilik gücü ve tüketicilerin ürünleri algılayış biçimleri incelenmelidir. Bu inceleme neticesinde tescilli marka ile karıştırılma ve ilişkilendirilme oluşup oluşmadığına kanat getirilecektir.

Şekil markalarındaki renk unsurlarının marka ihlali oluşturmasında tescilli şekil markasının ne ölçüde ayırt edici olduğu, logo şeklindeki markalardaki kullanılan renklerin oluşturduğu kombinasyonun marka sahibi firma ile özdeşleşip özdeşleşmediği ile çağrışım yapıp yapmadığı incelenecektir. Markadaki asli ve ayırt edici unsurun, renk ya da renk kombinasyonu olup olmadığı da değerlendirilip karar verilmesi gerekmektedir. Tescilli markaya özgü olan ve kullanılan renk, renk kombinasyonunun o marka için ayırt edici olması ile asli unsur teşkil etmesi hallerinde marka hakkına tecavüzün oluştuğu kabul edilmektedir.

4. Yer Adları Yönünden Marka Hakkına Tecavüz Halleri

Tescilli markanın, Türkiye’de bir yerin antik adı, bir şehir ya da bölge adı olması hallerinde markanın asli ve ayırt edici unsuru olup olmadığı, ihlale sebep olan markanın da asli unsurunun bu yer adı olup olmadığı irdelenecektir. Bunun yanı sıra bu yer adının tescilli markanın kullanımı sonucunda ayırt edici bir hale gelip gelmediği de birlikte değerlendirilmelidir. Tüketicilerin gözünde her iki markanın karıştırılma ihtimali bulunup bulunmadığının tespitine tüm bu hususların beraber değerlendirilmesi sonucunda ulaşılacaktır.

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, HALİKARNAS kararında davacının tescilli markalarında bulunan HALİKARNAS ibaresinin asli unsur olduğundan hareketle bu ibarenin tescilli marka kapsamındaki hizmetlerde kullanılmasının marka hakkına tecavüz oluşturacağına karar vermiştir. Yargıtay bu kararıyla asli unsur ve ayırt edici özellik kazanmış bu yer adının kimsenin tekeline verilemeyeceği yönündeki savunmaları yerinde görmemiştir[7].

IV. Sonuç ve Değerlendirme

İltibas yoluyla Marka hakkına tecavüz hallerini örneklendirme yoluyla artırabiliriz. Genel olarak iltibas yoluyla marka hakkına tecavüzün oluşması için tescilli marka ile aynı veya benzer nitelikte marka kullanımı olan hallerde tüketicinin iki markayı birbirine karıştırma ihtimali oluşmalı ve tüketiciler nezdinde tescilli marka yönünden çağrışım oluşturmalıdır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, iltibas yoluyla marka hakkına tecavüz hallerinde her iki markanın da benzer mal ve hizmet sektöründe yer alması gerekmektedir. Marka koruması ilke olarak tescil edildiği mal ya da hizmetlerle sınırlıdır. Tescil edilen marka hangi sınıf mal ya da hizmet için tescil edilmişse sadece o sınıf mal ya da hizmetler için koruma sağlamaktadır. Bu durumun istisnasını ise ulusal veya uluslararası çapta tanınmış markaların farklı sektörlerde de kullanımı halinde bu suç oluşabilecektir. Uygulamada global markalar ve ulusal çapta tanınmış markaların yerel nitelikteki markalara marka hakkına tecavüz sebebiyle dava açtığı sıkça görülmektedir. Yerel işletmelerde de markalaşmanın hızla arttığı düşünüldüğünde, olası marka davaları ve marka hakkına ihlal teşkil eden durumların ortaya çıkmaması adına irdelenen hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.

Saygılarımızla

Forensis Hukuk Bürosu

Not: Bültenimizde yer verilen açıklamalar, ilgili mevzuat çerçevesinde konuyu genel hatlarıyla ele alır tarzda hazırlanmıştır. Size özel detaylı bilgi için bir hukuk bürosu ile bağlantıya geçmenizi tavsiye ederiz.                                    .