TİCARİ VEKİL HAKKINDA

-HUKUK BÜLTENİ-

                                               BÜLTEN TARİHİ: 28.05.2020

1. GİRİŞ

Ticari işletmelerin geniş bir faaliyet alanına ve iş yoğunluğuna sahip olmasının söz konusu olduğu hallerde tacirin bu işletme ile ilgili işleri tek başına yürütmesi mümkün değildir. Bu durumda tacirin tacir yardımcısı olarak nitelendirdiğimiz bazı kişilerin emek ve mesailerinden yararlanması söz konusu olmaktadır. Tacirin emri, gözetimi ve denetimi altında çalışan tacir yardımcıları ise “bağımlı tacir yardımcıları” olarak nitelendirilmektedir[1]. Bağımlı tacir yardımcılarından biri ise Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) m. 551 hükmünde düzenlenen “ticari vekil” dir. TBK m. 551/1 hükmünde “Ticari vekil, bir ticari işletme sahibinin, kendisine ticari temsilcilik yetkisi vermeksizin, işletmesini yönetmek veya işletmesinin bazı işlerini yürütmek için yetkilendirdiği kişidir.” denilerek ticari vekil tanımlanmıştır. Bu tanım ticari vekilin türlerine işaret etmektedir. Buna göre, ticari vekil ya işletmenin yönetilebilmesi için atanır, buna genel yetkili ticari vekil denir, ya da işletmenin bazı işlerinin yürütülmesi için atanır, buna da özel yetkili ticari vekil denir[2]. Örneğin, fabrika müdürü, işletme müdürü genel ticari vekil iken, bir oteldeki resepsiyon memuru, fabrikadaki satın alma yetkilisi, bir mağazadaki satış elemanı, tezgahtar ve kasiyer özel ticari vekil niteliğindedir[3].

2. TİCARİ VEKİLİN ATANMASI

Gerçek kişi tacirin ticari vekil ataması bakımından, sadece kendisi veya kanuni temsilcisi yetkili değildir, ticari temsilci de ticari vekil atayabilir[4]. Tüzel kişi tacirler açısından atama yetkisinin hangi organa ait olacağı kanunda özel olarak belirlenmiştir. Örneğin, Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) m. 368 hükmü gereği anonim şirketlerde ticari vekil atama yetkisi yönetim kurulunda bulunurken TTK m. 631 hükmü gereği limited şirketlerde şirket esas sözleşmesinde aksine bir düzenleme yoksa ticari vekil genel kurul tarafından atanır. Madde hükmünden de anlaşılacağı üzere bu yetki esas sözleşme ile limited ortaklığın yönetim organı niteliğindeki müdürlere de bırakılabilir.

Ticari vekilin atanması herhangi bir şekle bağlı değildir; bu atama, açık şekilde yapılabileceği gibi zımnen de yapılabilir[5]. Ticari vekil ancak bir ticari işletmeye atanabilir; başka bir işletmeye atanmış ise, TBK kapsamında adi temsil yetkisi söz konusu olur[6].  Ticari vekil atamasının kural olarak ticaret siciline tescil edilmesi mümkün değildir. Genel kural bu olmakla birlikte TTK kapsamında bu kurala bazı istisnalar getirilmiştir. TTK m. 371/7 hükmü gereği anonim şirket yönetim kurulu, yukarıda belirtilen temsilciler dışında, temsile yetkili olmayan yönetim kurulu üyelerini veya şirkete hizmet akdi ile bağlı olanları sınırlı yetkiye sahip ticari vekil veya diğer tacir yardımcıları olarak atayabilir. Bu tür sınırlı yetkili ticari vekillerin görev ve yetkileri, TTK m. 367 hükmünde düzenlenen iç yönergede açıkça belirtilir ve iç yönerge bu durumda ticaret siciline tescil ve ilan edilir[7].

3. TİCARİ VEKİLİN TEMSİL YETKİSİNİN KAPSAMI, SINIRLANDIRILMASI VE SONA ERMESİ 

3.1. Temsil Yetkisinin Kapsamı

TBK m. 551/2 hükmü gereği genel yetkili ticari vekil, işletmenin olağan bütün işlemlerini yapabilir. Genel yetkili ticari vekilin sadece olağan işleri yapabileceği ve olağan işler dışındaki işleri yapabilmesi için tacir tarafından özel olarak yetkilendirilmesi gerektiği hususu ilgili Yargıtay kararında[8] “... ticari vekil kural olarak sadece olağan işleri yapabilir; ticari vekilin, olağan işler dışında kalan alanlarda işletmeyi temsilen işlem yapabilmesi, ancak, işletme sahibince o konuda özel olarak yetkilendirilmesiyle mümkündür…” denilerek belirtilmiştir. Olağan işlerin neler olduğu belirlenirken, bir yandan işletmenin niteliği, iş hacmi, bulunduğu yerde geçerli olan ticarî görüşler, diğer yandan yapılması söz konusu olan işlemlerin tür ve değeri dikkate alınır[9]. Bunun sonucu olarak büyük bir sinemaya işletme müdürü olarak atanan ticari vekil, örneğin sinemaya meşrubat almak, film şirketleriyle film alımı için sözleşmeler yapmak veya işletmede yer göstermek veya kafeteryada çalıştırmak amacıyla personel almak gibi hukuki işlemleri TBK 551/2 hükmüne göre gerçekleştirebilir, oysaki aynı kişinin, örneğin sinemanın bir başka yerde şubesini açması olanaksızdır[10]. TBK m. 551/2 hükmünde “…ticari vekil açıkça yetkili kılınmadıkça, ödünç olarak para veya benzerlerini alamaz, kambiyo taahhüdünde bulunamaz, dava açamaz ve açılmış davayı takip edemez…” denilerek ticari vekilin açıkça yetki verilmedikçe yapamayacağı işlemler sayılmıştır. Bu husus ilgili Yargıtay kararında[11] “… Ticari vekilin kambiyo taahhüdü altına girmesi de aynı Kanun'un 551. maddesinde özel yetkinin bulunması koşuluna bağlanmıştır…” denilerek belirtilmiştir. Bununla birlikte TBK m. 551/2 hükmünde sayılmamakla birlikte, ticari temsilci tarafından dahi özel yetki alınmadıkça yapılamayan, işletmeye dâhil taşınmazları temlik etmek ya da bunlar üzerinde üçüncü kişiler lehine ayni haklar kurmak şeklindeki işlemlerin, ticari vekil tarafından da yapılamayacağını kabul etmek gerekir[12].

Özel yetkili ticari vekilin yetkisinin kapsamı ise, görevlendirildikleri iş alanlarına göre belirlenir[13]. Örneğin bir fabrikanın sahn alma müdürü, o fabrika için gerekli hammaddeyi alabilir ancak buna karşılık fabrikaya personel alamaz, çünkü o sadece satın alma işlemlerini yapmak üzere yetkilendirilmiştir[14].

3.2. Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması

Tacir, ticari vekilin temsil yetkisinin kapsamını, iç ilişkide istediği gibi sınırlandırabilir[15]. Bu sınırlamaların dış ilişkilerde geçerli olabilmesi için üçüncü kişilere duyurulması gereklidir. Bu sınırlamalar ticaret siciline tescil ve ilan edilemeyeceğinden, bunların üçüncü kişilere mektup, sirküler gönderilmesi suretiyle duyurulur[16].Ticari vekillerin temsil yetkisini, ticari temsilcilerde olduğu gibi, birlikte hareket etme kaydıyla veya belirli bir şubenin işleriyle sınırlamak da mümkündür[17].

3.3. Temsil Yetkisinin Sona Ermesi

Ticari vekilin temsil yetkisinin sona ermesi aynı ticari temsilcinin temsil yetkisinin sona ermesi gibidir. Bu sebeple bu hususta da TBK m. 554 hükmü uygulanır. Bu sebeple TBK m. 554/2 hükmünde belirtildiği üzere işletme sahibinin fiil ehliyetini kaybetmesi veya ölümü, ticari temsilcilerin, ticari vekillerin ve diğer tacir yardımcılarının yetkisini sona erdirmez. TBK m. 554/1 hükmü gereği işletme sahibi, ticari temsilcilerin, ticari vekillerin ve diğer tacir yardımcılarının yetkilerini, aralarındaki hizmet, vekâlet, ortaklık ve benzeri sözleşmelerden doğan hakları saklı kalmak koşuluyla, her zaman geri alabilir. Ticari vekilin ölümü de temsil yetkisini sona erdiren bir diğer hal olarak karşımıza çıkmaktadır[18]. Burada eklememiz gereken bir diğer husus ticari temsilcinin atanmasından farklı olarak ticari vekilin atanması tescil edilemeyeceğinden, yetkinin sona ermesi de tescile tabi değildir. Bu nedenle, yetkinin sona erdiğinin üçüncü kişilere duyurulması, ayrıca atama sırasında ya da sonrasında bir yetki belgesi düzenlenmiş ise, bunun geri alınması gerekmektedir aksi takdirde tacir, yetkisiz vekilin iyiniyetli üçüncü kişilerle yaptığı işlemler nedeniyle sorumlu olacaktır[19].

4. REKABET YASAĞI

TBK m. 553/1 hükmü gereği ticari vekiller işletme sahibinin izni olmaksızın, doğrudan doğruya veya dolaylı olarak, kendilerinin ya da bir üçüncü kişinin hesabına işletmenin yaptığı türden bir iş yapamayacakları gibi, kendi hesaplarına bu tür işlemleri üçüncü kişilere de yaptıramazlar. Buna aykırı davranışların yaptırımı ise TBK m. 553/2 hükmünde düzenlenmiştir. İlgili madde hükmü gereği işletme sahibi, aralarındaki hukuki ilişkiden doğan hakları saklı kalmak kaydıyla, uğradığı zararın giderilmesini isteyebileceği gibi, bunun yerine, ticari temsilcinin, ticari vekilin veya diğer tacir yardımcısının kendi hesabına yaptığı veya üçüncü kişilere yaptırdığı işlerin kendi hesabına yapılmış sayılmasını ve bu işler dolayısıyla aldıkları ücretin verilmesini veya aynı işlerden doğan alacağın devredilmesini isteyebilir.

5. SONUÇ

Ticari işletmelerin geniş bir faaliyet alanına ve iş yoğunluğuna sahip olması söz konusu olduğundan tacir yardımcıları ticari hayatta önemli bir yer teşkil etmektedir. Kendi içerisinde bağımlı ve bağımsız tacir yardımcısı şeklinde ikili bir ayrıma tabi tutularak tacirle aralarındaki ilişki düzenlenen tacir yardımcılarından biri de ticari vekildir. Ticari temsilci kadar yetkilere sahip olmasa da ticari vekil tacir yardımcıları arasında önemli bir yer teşkil etmektedir. Özellikle genel yetkili ticari vekiller ticari işletme içerisinde yapabilecekleri işlemler açısından ciddi yetkilere sahiptir. Genel yetkili ticari vekiller kadar yetkiye sahip olmasalar da özel yetkili ticari vekiller de ticari hayat içerisinde ticari işletmenin faaliyetlerinde tacirin işini ciddi ölçüde kolaylaştırmaktadır.

Ticari vekilin atanma şekli, temsil yetkisinin kapsamı, sınırları ve sona ermesi, rekabet yasağı ise bu hususta önem teşkil eden konular olarak karşımıza çıkmaktadır.

Saygılarımızla

Forensis Hukuk Bürosu

Not: Bültenimizde yer verilen açıklamalar, ilgili mevzuat çerçevesinde konuyu genel hatlarıyla ele alır tarzda hazırlanmıştır. Size özel detaylı bilgi için bir hukuk bürosuyla bağlantıya geçmenizi tavsiye ederiz.